Wełtyń - w średniowiecznych źródłach nazywany Woltina, Woltin, Woltyna, Woldyn - na kartach historii pisanej pojawił się w roku 1212. Ślady ludzkiej działalności na miejscu dzisiejszego Wełtynia sięgają w o wiele odleglejszą przeszłość. Zarejestrowanych stanowisk archeologicznych jest tutaj ponad 30. Najstarsze z nich, to pozostałości młodszej epoki kamienia - neolitu (8000 - 4500 tys. lat pne.)

Najbardziej interesująco przedstawia się jednak przełom epoki brązu i żelaza, czasy tzw. kultury łużyckiej. Na wzniesieniach w okolicy Wełtynia zlokalizowano i częściowo przebadano olbrzymią osadę „łużycką”, istnieje również domniemanie, że średniowieczny gród wełtyński stanął na pozostałościach grodu lub osady ludności tej kultury. Na wzgórzu, na którym stoi dziś fabryka styropianu znaleziono dziesiątki fragmentów ceramiki, kamienie gładzone, rozcieracze kamienne i płyty szlifierskie. Odkryto kilka palenisk i jam odpadowych, toporek kamienny, przęśliki tkackie i doskonale zachowany sierp brązowy. Według archeologów prowadzących te prace, Justyny i Daniela Żychlińskich, jest to jedno z najbogatszych stanowisk na Pomorzu Zachodnim.

Z ważnych wydarzeń drugiej połowy XII wieku, mających bezpośredni wpływ na późniejsze losy Wełtynia i okolic, duże znaczenie ma założenie w 1173 roku klasztoru kołbackiego. Kasztelan szczeciński Warcisław Świętoborzyc obdarował duńskich cystersów z opactwa w Esrom, swoimi rodowymi dobrami od rzeki Reglicy do jeziora Miedwie. Jak pisali średniowieczni i późniejsi kronikarze, były to posiadłości rodu Gryfitów już od zamierzchłych czasów, sięgających epok biblijnych.

W Wełtyniu do dnia dzisiejszego zachowało się grodzisko średniowieczne, niestety przebadane tylko powierzchownie przez szczecińskich archeologów w roku 1971.W XIII stuleciu wzmiankowano również karczmę w Wełtyniu, na owe czasy instytucję bardzo ważną. Dzięki targowi wieś rozwinęła się w dużą osadę.Zabudowa wsi posiada zwarty charakter, skupiona jest na obszarze o kształcie owalnym, z dość regularną siatką ulic i trójkątnym "rynkiem".

Jako ciekawostkę odnotować należy fakt, że w pobliskim jeziorze Krzywienko (Gerland) w roku 1776 na rozkaz króla pruskiego Fryderyka II podjęto próbę zaaklimatyzowania niezwykle cennej ryby azjatyckiej czeczugi, czyli sterleta. Próby trwały do roku 1866 i zakończyły się niepowodzeniem. W latach sześćdziesiątych XIX wieku w Wełtyniu były 104 domy mieszkalne, 136 budynków gospodarczych, dwie oddzielne szkoły, karczma, kuźnia, trzy cegielnie, młyn i dwa wiatraki.

Dzisiaj jedynym obiektem zabytkowym Wełtynia jest kościół p.w. św. Matki Boskiej Różańcowej, dawniej św. Szczepana. Pierwszy kościół w Wełtyniu wzmiankowano w 1299 r., patronat należał wówczas do kościoła Mariackiego w Szczecinie. Obecny budynek wzniesiono w drugiej połowie XV wieku, wieża i zakrystia dobudowane zostały na przełomie XV/XVI w. Ważniejsze przebudowy miały miejsce w latach 1690 i 1784.

Budowla składa się z wydłużonej nawy zamkniętej od wschodu trzema bokami sześcioboku oraz węższej wieży od zachodu. Od północy do nawy dobudowana jest zakrystia. Kościół murowany jest z nieobrobionych i niekiedy przełamanych głazów różnej wielkości, układanych w licu muru chaotycznie, jedynie w ścianach zamknięcia wschodniego nawy i w dolnej części wieży tworzących nierówne, nieregularne warstwy. Do detali architektonicznych użyto cegły gotyckiej, w narożach wieloboku wschodniego specjalnych kształtek do murowania form wielobocznych. W zachodniej ścianie wieży znajduje się portal dwuuskokowy o łuku ostrym, załamanym w nasadach. Zachowane pierwotne formy skromnego architektonicznie wystroju kościoła pochodzą z repertuaru architektury późnogotyckiej; wieloboczne zamknięcie nawy i wysoka, masywna wieża zachodnia - elementy niezbyt częste w kościołach wiejskich - podnoszą architektoniczną rangę świątyni.

Wyposażenie wnętrza kościoła to barokowy ołtarz z końca XVII wieku, w XVIII stuleciu połączony z amboną, której korpus obecnie ustawiony jest oddzielnie przy ścianie północnej. W boczne ścianki ceglanej mensy ołtarzowej wmurowane są dwa fragmenty piaskowcowej płyty nagrobnej z 1735 roku.

Najcenniejszym elementem wnętrza są malowidła z pierwszej połowy XVI wieku pokrywające niemal całą powierzchnię ścian nawy. Przedstawiają one historię Zbawienia, rozpoczynającą się od zachodniej części ściany północnej i obiegającą nawę aż do ściany zachodniej. W ścianie północnej cykl rozpoczyna "Stworzenie Ewy" i "Grzech Pierworodny", poza tym odczytać można tylko "Pokłon Trzech Króli" we wschodniej części ściany. Można także zobaczyć m.in. "Cierniem Koronowanie", "Niesienie Krzyża", "Ukrzyżowanie", a na końcu "Sąd Ostateczny". Malowidła wełtyńskie powstały w okresie przejściowym od późnego gotyku do renesansu.

Malowidła te, nie odpowiadające po 1534 roku protestanckiemu charakterowi wnętrza pokryto tynkiem najpóźniej w roku 1690. W czasie prac remontowych w roku 1961 dokonano ich ponownego odkrycia i przeprowadzono podstawowe prace konserwacyjne.

W murze dawnego cmentarza przykościelnego zachowała się bramka cmentarna z XV wieku, z ostrołukowym przejazdem, w elewacji zewnętrznej dekorowana wąskim fryzem wnękowym.

Wełtyń kojarzy się nieodparcie z jeziorem o tej samej nazwie, w źródłach średniowiecznych wspominanym ze względu na obfitość ryb. Lustro wody znajdowało się wówczas prawdopodobnie półtora metra wyżej niż obecnie i jeszcze na mapie z połowy XVII wieku Wełtyń jest jeziorem mocno rozlanym z południa na północ i obejmującym dzisiejsze odrębne jeziorka: Lucin (Chwarstnickie), Wirów, Zamkowe, Prusino, Gerland (Krzywienko).