POŁOŻENIE I OBSZAR

Miasto i gmina Gryfino leżą nad brzegiem rzeki Odra Wschodnia, stanowiącej prawe ramię ujściowe Odry (wpada do Jeziora Dąbie). Gmina znajduje się w zachodniej części województwa zachodniopomorskiego przy zachodniej granicy Rzeczpospolitej Polskiej.

Od północy i północnego wschodu gmina graniczy z obszarem miasta Szczecina i gminy Stare Czarnowo, od wschodu z gminą Bielice a od południa z gminami Banie i Widuchowa. Na północnym zachodzie sąsiadem gminy Gryfino jest gmina Kołbaskowo. Ogólna powierzchnia gminy Gryfino wynosi 253,67 km kw., z czego użytki rolne stanowią 135,03 km, lasy 53,81 km, wody 13,58 km, tereny komunalne i osiedla 20,55 km a nieużytki 30,7 km. Maksymalna rozciągłość z południa na północ wynosi 23,5 km, a ze wschodu na zachód 17,5 km. Granice gminy ciągną się na długości 111 kilometrów, z czego 24,5 km to linia wodna. Pomimo bezpośredniego położenia przygranicznego granica państwowa to tylko 2 200 metrów.

ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE

Gminę Gryfino charakteryzuje duża koncentracja wyróżniających się w skali regionalnej walorów przyrodniczych. Pod względem ukształtowania obszar gminy dzieli się na dwie jednostki fizjograficzne: Dolinę Dolnej Odry i Równinę Wełtyńską. Występują tu obszary o wysokich walorach krajobrazowych dzięki dość urozmaiconej rzeźbie terenu, zróżnicowanej roślinności i interesującym wodom powierzchniowym.

BUDOWA GEOLOGICZNA

Ukształtowanie podłoża czwartorzędu
Gmina położona jest w obrębie Niecki Szczecińskiej (Synklinarium Szczecińskie), która wypełniona jest osadami jurajskimi i kredowymi. Obszar gminy zajmuje najdalej na zachód wysunięta część niecki. Na nią przedłuża się antyklina Choszczna, która przechodzi słabo zaznaczając się w synklinę wzdłuż osi Pyrzyce - Gryfino. Miąższość osadów podłoża maleje na południe od Gryfina i tam napotyka się na coraz starsze stratygraficznie piętra kredy - alb, ceramon i turon. Najstarszymi są osady kredowe występujące niekiedy wprost pod czwartorzędem (okolice Pniewa). Przeważają młodsze piętra kredy - koniak, kampon, mastrycht. Najpłycej utwory kredowe występują na terenie Gryfina, gdzie być może były nawet eksploatowane w istniejących tu przed kilkudziesięciu laty kamieniołomach.

W kierunkach północnym, wschodnim i południowym obserwuje się obniżenie powierzchni stropowej kredy w podłożu utworów czwartorzędowych. W kierunkach tych na osadach kredowych zalegają utwory oligoceńskie, później mioceńskie (północno - wschodnia i południowa część regionu). Oligocen wykształcony jest przeważnie w postaci iłów septariowych i piasków glaukonitowych o miąższości 2 - 40 metrów (oligocen dolny). Iły septariowe są utworami kulistymi iłów tłustych. Septarie, będące wytworem wód krążących w iłach są z zewnątrz zwarte, wewnątrz zaś mają liczne szczeliny ułożone promieniście, na których występują kryształy gipsu, niekiedy kalcytu i pirytu. Ił septariowy oznacza maksymalną głębokość Morza Oligoceńskiego. Leżące na ile piaski oznaczają spłycenie tego morza, ustępującego z tego terenu. W piaskach glaukonitowych występują liczne soczewkowate konkrecje fosforanowe.Miocen reprezentowany jest głównie przez osady facji limnicznej burowęglowej.

Czwartorzęd

Wśród osadów czwartorzędowych w regionie gryfińskim spotyka się następujące poziomy litograficzno - stratygraficzne, ułożone w kolejności od najstarszych do najmłodszych:

Plejstocen

glina morenowa starsza - zwałowa, silnie piaszczysta, o miąższości 10 - 20 metrów (okolice Gryfina)
piaski i żwiry serii międzymorenowej - warstwy wodonośne o miąższości do 20 metrów
glina morenowa młodsza - zwałowa, silnie piaszczysta
piaski akumulacji lodowcowej z głazami
piaski i żwiry rzeczne tarasów akumulacyjnych

Holocen

piaski i muły rzeczne (Międzyodrze)
torfy (Międzyodrze, dolina Odry i Tywy)
wydmy (Gryfino - Wełtyń, Daleszewo, Wirów - Bartkowo, Krzypnica, Steklno)

ZŁOŻA MINERALNE

Pokrywający obszar gminy płaszcz utworów czwartorzędowych wpływa na brak wartościowych surowców mineralnych. Znaczenie gospodarcze posiadają tylko torf, gliny, iły, piaski, żwiry i pospółki oraz wody zmineralizowane. Z surowców dla ceramiki szlachetnej znaczenie mają tylko gliny morenowe młodsze, występujące w rejonie byłej cegielni "Wełtyń". Wśród surowców ilastych spotyka się lekko piaszczyste gliny morenowe, również w okolicy Wełtynia oraz w okolicy Chwarstnicy (Osuch) i Żórawia (Robacznik).

Złoża surowców okruchowych występują w formie wzgórz morenowych i płatów utworów lodowcowych. Wzgórza Radziszewa zawierają piaski średnie i gruboziarniste z zawartością żwiru. Wzgórza Daleszewa, Gryfina i Bartkowa zawierają piaski drobnoziarniste, a wzgórza Starych Brynek pospółki z przewarstwieniami piasku oraz piaski z przewarstwieniami pospółki i gliny. W płatach utworów lodowcowych w Borzymiu, Mielenku i Pastuszce eksploatowano piaski drobno i średnioziarniste, a w Chwarstnicy żwiry z przewarstwieniami piasków i glin piaszczystych. W grupie surowców energetycznych licznie występują pokłady torfów. Wydobywano je na Międzyodrzu, w dolinie Odry między Daleszewem i Gryfinem, w Strzelczewie (las Wełtyński), w Robaczniku (Żórawki), w Wirowie, Wirówku, Szczawnie, Bartkowie, Ciosnej, Śremsku, Steklnie, Krajniku, Mielenku, Chwarstnicy, Borzymiu i w Dołgim.

WODA MINERALNA

Jedynym ujęciem wody mineralnej jest otwór w Pniewie eksploatowany dawniej do produkcji mineralnej wody stołowej i innych napojów. Rejon wydobycia to obszar płytkiego występowania utworów kredowych związany z obecnością w podłożu niecałkowicie rozwiniętych form holotektonicznych (poduszki solne w ciągu Gryfino - Chabowo - Wierzbno - Choszczno). Jest to woda chlorkowo - sodowa, pobierana z głębokości 62,3 - 76,3 m. Jej zasoby pozwalają na eksploatację o wydajności 6 m3/h.

UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI

Obszar gminy Gryfino leży w pasie nizin nadmorskich w części Niziny Szczecińskiej. W jej ukształtowaniu wyróżnić można region wschodni i Dolinę Odry. Ten pierwszy to strefa moreny dennej zlodowacenia bałtyckiego zwana Równiną Wełtyńską. Stanowi ona zachodni kraniec Niziny Pyrzyckiej. Równina jest lekko sfalowana, z licznymi nieregularnymi wzniesieniami o łagodnych stokach i przeciętnej wysokości 30 - 50 metrów nad poziomem morza. Występują tu liczne jeziora rynnowe i niewielka ilość lasów. Północna część gminy zamknięta jest pagórkami morenowymi pochodzenia glacjalno - tektonicznego.

Dolina Odry jest erozyjnie wcięta w osady plejstoceńskie. Rzeka (po regulacji) płynie dwoma ramionami tworząc szerokie na 2 - 3 kilometry Międzyodrze. Większe połacie Doliny zajęte są przez zabagnioną terasę zalewowo - denną (dolinową), wyższe partie stanowią terasę środkową przechodzącą stopniowo w terasę wyższą. Teren urozmaicony jest miejscami przez strome krawędzie dolin Tywy i Pniewy powstałe wskutek erozji i meandrowania tych rzeczek przebijających się przez morenowe wzgórza do Odry. Najwyższym punktem gminy jest wzgórze leżące na zachód od Włodkowic, na granicy gminy - 70 m npm. Najniżej położone są łąki w północnej części Międzyodrza. Podczas gdy poziom Odry wynosi tu 0,1 m npm., to na łąkach tych notuje się depresję sięgającą -0,3 m. Średnia wysokość terenu gminy wynosi około 30 m npm.

WODY

Gmina gryfińska odznacza się znacznymi zasobami wodnymi. Są to duże ilości wód gruntowych, dość bogata sieć rzeczna, znaczna ilość jezior, kanałów i rowów. Poziomy wodonośne są zmienne i zależą od stratygrafii podłoża i morfologii terenu. Wody powierzchniowe zajmują ogółem 1357 hektarów, z czego wody płynące stanowią 1003 ha. Podstawowe znaczenie w gminie jako element kształtujący środowisko przyrodnicze ma Odra. Dolna Odra dawniej dzieliła się na szereg meandrujących ramion i odnóg. Częste wylewy zmusiły ludzi do regulacji jej ujścia. Od Widuchowej pozostawiono dwa główne ramiona: Odrę Wschodnią (Regalicę) i Odrę Zachodnią. W granicach gminy Odra Zachodnia nie ma większego znaczenia, długość bowiem całego odcinka w gminie wynosi 5,7 km.

Wielkie znaczenie ma natomiast Regalica (19,2 km w granicach gminy). Jej średni roczny przepływ wynosi około 250 m3/s. Zaopatruje ona w wodę poldery torfowe Międzyodrza, łąki i grunty prawobrzeżne, stanowi czynnik chłodzący w największym zakładzie przemysłowym regionu - elektrowni "Dolna Odra". Duże znaczenie ma również Międzyodrze. Jest to naturalny zbiornik retencyjny dla przyjmowania nadmiaru wód w czasie powodzi i tak zwanej "cofki". Istniejący niegdyś system śluz, kanałów, jazów i przepompowni regulował dopływ wody na Międzyodrze. Zaniechanie gospodarki rolnej /łąki, pastwiska/ przyczyniło się do renaturyzacji tego terenu i stał się on ostoją rzadkich gatunków roślin i zwierząt.

Ważnym elementem krajobrazu gminy są liczne jeziora (około 50). Największym z nich jest Jezioro Wełtyńskie o powierzchni 349 hektarów i głębokości maksymalnej 11,6 m. Wchodzi ono w skład dziesięciu jezior Pojezierza Wełtyńskiego, połączonych w większości Wełtyńską Strugą. Jeziora te, pochodzenia lodowcowego, wykazują zróżnicowanie pod względem wielkości, kształtu i głębokości. Jednak jak wszystkie jeziora moreny dennej są płytkie i szybko zarastające, proces ten wzmagany jest przez antropopresję, czyli oddziaływanie człowieka na środowisko przyrodnicze. Głównie są to zbiorniki typu rynnowego i nieregularnego. Stosunki wodne na terenie gminy ulegają zmianom na skutek zabiegów agrotechnicznych (melioracje). Ważnymi formami przyrodniczymi mającymi wpływ na kształtowanie stosunków wodnych na użytkach rolnych mają zadrzewienia śródpolne i zbiorniki wodne o retencji powierzchniowej.

KLIMAT

Pod względem klimatycznym gmina zaliczana jest do szczecińskiej dzielnicy klimatu dziedziny bałtyckiej. Jest to obszar o dość swoistym charakterze, z klimatem należącym do najcieplejszych w Polsce. Średnia temperatura roczna wynosi około 8,5 C. Zima jest krótka, niezbyt mroźna i dżdżysta, trwa ok. 50 dni, a liczba dni mroźnych nie przekracza 20 - 25.

Pokrywa śnieżna utrzymuje się nie dłużej niż 35 dni. Średnia temperatura stycznia wynosi od 0,9 do -1C. Lata są ciepłe, na ogół suche i niezbyt długie - poniżej 100 dni. Liczba dni o temperaturze powyżej 25C dochodzi do 25-30. Średnia temperatura lipca dochodzi do 18-18,1C. W dolinie Odry jest najdłuższy okres wegetacji roślin - ok. 230 dni. Obszar gminy zalicza się do bardziej suchych na niżu polskim. Średni roczny opad w Gryfinie wynosi 515 mm. Najwięcej opadów przypada na miesiące letnie - zwłaszcza lipiec. Najdłuższe okresy bezopadowe przypadają na marzec, maj i październik.

GLEBY

Gleby regionu Gryfina są utworami młodymi, powstałymi głównie z materiałów polodowcowych, które przeszły ewolucję od gleb tundrowych, poprzez leśne do współczesnych kształtowanych przez uprawę. Dominują gleby bielicowo - piaskowe wytworzone z piasków luźnych, słabo gliniastych i gliniastych oraz bielice powstałe z utworów pyłowych wodnego pochodzenia. Pierwsza grupa bielic zajęta jest w znacznej mierze przez lasy. Równinę Wełtyńską pokrywają cięższe gleby bielicowe i częściowo gleby brunatne leśne na glinie piaszczystej. W dolinie Odry i basenach pojeziernych występują gleby bagienne powstałe zazwyczaj w wyniku procesów torfotwórczych, a po odwodnieniu torfowisk - procesów murszotwórczych (gleby torfowe, torfowo - murszowe, murszowe).

Gleby pozostają w ścisłym związku z użytkowaniem ziemi. Ma to swój wyraz w określeniu gleb wg klas bonitacyjnych.

ROŚLINY I ZWIERZĘTA

Obszar gminy zalicza się do Zachodniopomorskiego Pasa Przejściowego. Ta kraina geobotaniczna, obejmująca m.in. Równinę Wełtyńską i pagórki nadmorskie, reprezentowana jest przez lasy sosnowe i liściaste w dolinach. Obszary leśne znajdują się głównie na wschód i południowy wschód od Gryfina. Ogólna powierzchnia leśna gminy wynosi 5363 ha (21%), w tym lasy państwowe 4874 ha. W ogólnej powierzchni leśnej 72% stanowią drzewostany sosnowe na siedliskach borowych. Występują w nich jednak domieszki gatunków liściastych (dąb, brzoza, buk) o dość bogatym podszyciu. Tereny dolinne porasta głównie brzoza, olcha i jesion. Zbiorowiska trawiaste w postaci łąk i pastwisk zajmują 2550 ha (10,1% powierzchni gminy). Duże obszary łąk występują w pasie Międzyodrza, na prawym brzegu doliny Odry oraz w siedliskach pobagiennych. Charakterystyczne zespoły roślinne wykształciły się na największym w Europie Środkowej torfowisku. Gmina Gryfino charakteryzuje się stosunkowo dużym bogactwem fauny. W kompleksach leśnych spotyka się jelenie, sarny, dziki i daniele, licznie reprezentowane jest także ptactwo, przeważnie wodne i błotne. Dominują tu łabędzie, bociany, kaczki, nurki i perkozy. Często spotyka się żurawie (zwłaszcza w okolicach Borzymia), a koło Mielenka orła bielika. Na polach występują kuropatwy i bażanty. Szczególnym miejscem bytowania zwierząt jest Międzyodrze. Jest to miejsce koncentracji lęgowisk ptaków wodnych i błotnych, które mają tu także swoje legowiska (powyżej 5000 żurawi, powyżej 20 000 gęsi) i pierzowiska. Do rzadkich ptaków, które można tu spotkać należą drapieżniki: orzeł bielik, rybołów, kania ruda, błotniak łąkowy; z ptaków siewkowatych batalion, krwawodziób, brodziec leśny. Poza tym licznie gniazduje tu rybitwa czarna, a w rezerwacie Kurowskie Błota, złożona z 900 par, kolonia czapli. Występuje tu również bardzo rzadki ptak - wodniczka.