Stanisław Rzeszowski
Stanisław Rzeszowski - wybitny historyk, nauczyciel i wychowawca wielu pokoleń Gryfinian, bibliotekarz, harcmistrz, regionalista i krajoznawca, badacz kultury serbołużyckiej, przewodnik, polski patriota, działacz społeczny o profilu narodowym, popularyzator słowiańskiej przeszłości Pomorza Zachodniego, reżyser szkolnych zespołów teatralnych, honorowy członek PTTK.
Był człowiekiem bardzo zaangażowanym w to co robił, powszechnie lubianym i szanowanym. Opublikował ponad czterysta artykułów, reportaży i folderów o Pomorzu Zachodnim oraz opowiadań i wierszy historycznych dla młodzieży.
Urodził się w Tetyjowie (Kijowszczyzna) 29 kwietnia 1920 roku, choć rodzice mieszkali w niedalekiej wsi Teleżyńce (8 km od Tetyjowa). Zmarł 4 listopada 1985 roku w Gryfinie i pochowany został w grobie matki (Zofii) w Gryfinie na cmentarzu komunalnym (Kw. 19, Rząd 1, Nr grobu 11).
Ojciec pochodził ze środowiska robotniczego, drogą samokształcenia uzyskał kwalifikacje pracownika bankowego a matka pochodziła z bezrolnych. Ojciec był pionierem polskości nad Nysą i Odrą. Od połowy 1954 roku zajmował funkcję Kierownika Gminnej Kasy Spółdzielczej w Gryfinie, a od 1960 roku prezesa zarządu SBL (do 31.08.1961). Jego zasługą było ustabilizowanie zarządzania Kasą i poszerzenie terenu jej działania (Banie, Swobnica, Borzym, Krzywin, Lisie Pole). W 1960 roku reaktywował nazwę Kasy na Spółdzielczy Bank Ludowy (SBL, obecny Bank Spółdzielczy w Gryfinie). Zmarł 8 sierpnia 1969 roku w Gryfinie.
Matka urodzona 24 października 1887 r. w Masiewni koło Grodna uczyła polskie dzieci w tajnych szkołach pod zaborami i w okresie okupacji. Pisała dla nich baśnie i opowieści. Zwano ja sercem bez skazy. Zmarła w Gryfinie 6 kwietnia 1974 roku.
Już od jesieni 1920 r. Stanisław Rzeszowski zamieszkał z rodzicami w Poznaniu, gdzie ukończył szkołę przygotowawczą i rozpoczął naukę w Gimnazjum im. Adama Mickiewicza. Następnie kształcił się w Radomiu. Maturę - jako eksternista - Państwowego Gimnazjum im. Batorego otrzymał w Warszawie w 1938 roku. Nie mógł jednak rozpocząć studiów wyższych ze względu na złe warunki finansowe rodziców.
Ziemiami zachodnio-pomorskimi zainteresował się jeszcze przed wojną. Po przeczytaniu książki Kisielewskiego „Ziemia gromadzi prochy” postanowił, że zajmie się historią tego regionu.
Barwne dzieje słowiańskich plemion tu zamieszkujących, ich dramatyczna walka o polskość, wydały mu się tematem pasjonującym. Przenosiny do Poznania, Radomia i Warszawy związane były z przenosinami pracy ojca.
W 1939 roku pracował jako pomoc biurowa w Warszawskim Towarzystwie Akceptacyjnym i Wytwórni Maszyn Precyzyjnych AVIA , a w okresie okupacji w Inspekcji Sieci Zarządu Wodociągów i Kanalizacji oraz Zakładzie Oczyszczania Miasta jako pracownik fizyczny. Był zaangażowany w ruch oporu. Schwytany podczas jednej z łapanek ulicznych w Warszawie w 1940 roku został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, gdzie przebywał ponad pół roku. Jesienią 1943 roku działał czynnie w partyzantce w Puszczy Kozienickiej. A w rok później, po upadku Powstania Warszawskiego, w drodze do obozu przejściowego w Pruszkowie, uciekł z transportu. Wykładał na kompletach w zakresie szkoły podstawowej w Piastowie.
Pracę nauczycielską - jako kierownik szkoły podstawowej - podjął od razu po wyzwoleniu w 1945 roku w Patkowie, koło Czarnolasu (gm. Policzna). Tu założył pierwszą własną drużynę harcerską oraz zaczął szukać rodziny. W Warszawie, na ocalałym fragmencie kamienicy, w której mieszkali, zastał kartkę zawiadamiającą go, że rodzice są w Gnieźnie. Pojechał więc do Gniezna. W Gnieźnie działał w Harcerstwie i Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego (OM TUR) oraz założył jedną z pierwszych w Polsce Międzyorgnizacyjnych Komisji Porozumiewawczych Organizacji Młodzieżowych. W tym czasie nawiązał kontakty z wydawaną w Poznaniu „Walką Ludu”, gdzie sporo pisał. Później, po przeniesieniu się do Warszawy, wydawał biuletyn dla młodych spółdzielców „Społem”.
W latach 1946 – 1947 pracował w szkolnictwie spółdzielczym Centralnego Związku Spółdzielni „Społem” oraz Zarządu Okręgu Związku Rewizyjnego Spółdzielni Rzeczypospolitej Polskiej jako referent i kierownik sekcji szkoleniowej (kursy krótkoterminowe, Centralna Komisja Wychowania Spółdzielczego Młodzieży Zorganizowanej). Z kierownikiem Wydziału Wychowania Spółdzielczego w Komitecie Centralnym Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego (OM TUR) - Stefanią Gwoździłło, podpisał umowę jako nauczyciel w Liceum Spółdzielczym w Miedzygórzu (Miasto Młodych). Przebywał tu w latach 1947 i 1948. Obok funkcji nauczycielskich w średniej szkole był kierownikiem wychowania społecznego w Ośrodku Szkoleniowym OM TUR (zwanym Błękitno - Czerwoną Rzeczpospolitą Międzygórza).
W OM TUR działał od samego wyzwolenia. Z ramienia tej organizacji wchodził w skład Centralnej Komisji Wychowania Spółdzielczego Młodzieży Zorganizowanej i współpracował ściśle z ZMW, ZMW „Wici”, ZMD i ZHP. Po zjednoczeniu organizacji młodzieżowych w lipcu 1948 roku przeszedł do ZMP, organizując pierwszy w Polsce zlot powiatowy ZMP, Służby Polsce i organizacji harcerskiej w Gubinie nad Nysą Łużycką.
W 1949 roku ożenił się z Jadwigą Zakrzewską, z którą rozwiódł się w 1952 roku. Jego podstawowe zainteresowania skupiały się wokół dziejów zachodniopomorskich. Pierwszą publikację o ziemiach zachodnich (reportaż „Białe orły nad Odrą”) napisał w 1946 r. w warszawskim tygodniku "Młodzi idą". Przez całe późniejsze życie upowszechniał w społeczeństwie, głównie wśród młodzieży problematykę przeszłości pomorskiej i słowiańskich tradycji Pomorza Zachodniego.
W latach 1949/1950 uczył w szkole podstawowej w Czarnowicach koło Gubina, a następnie był kierownikiem Szkoły Podstawowej w Stargardzie Gubińskim. 1 sierpnia 1950 r. po przejściu 4-tygodniowego kursu przygotowawczego w Rogoźnie Wlkp. zdał z wynikiem pozytywnym egzamin dojrzałości liceum pedagogicznego.
Do matury pedagogicznej dopuszczony został na podstawie odpisu świadectwa dojrzałości Państwowego Gimnazjum im. Batorego w Warszawie. 8 sierpnia 1950 r. na jego prośbę Prezydium PRN w Gubinie wyraziło zgodę na rozwiązanie stosunku pracy w związku z chęcią podjęcia pracy bliżej ośrodka uniwersyteckiego.
W latach 1950/1951 roku rozpoczął pracę jako nauczyciel Szkoły Podstawowej nr 52 w Poznaniu.
4 sierpnia 1951 roku Zarząd Oddziału Grodzkiego ZNP w Poznaniu zakwalifikował Stanisława Rzeszowskiego na kurs przysposobienia zawodowego nauczycieli szkół średnich z zakresu geografii.
Od września 1949 roku podjął też pracę oświatową w powiecie nowogardzkim.
Jednak na stałe osiedlił się w Nowogardzie w 1951 roku. Tu powtórnie ożenił się w 1953 roku. Jego wybranką została Maria Marzena Rogoża – Barycka (napisała wiele legend i baśni dotyczących Pomorza Zachodniego, w tym dwie legendy dotyczące Gryfina: „O Regalickim Wodniku" oraz "O skarbie i szubienicy na Serbskiej Górze"). W Nowogardzie mieszkał do śmierci żony Marzeny w 1960 r.
W latach 1951 - 1957, był kierownikiem Szkoły Podstawowej dla Pracujących w Nowogardzie. Potrafił zachęcić pracujących w zakładach pracy do dokształcania się a wśród mieszkańców propagował mocno ruch wycieczkowy, organizując wycieczki krajoznawcze i kulturalno – rozrywkowe do szeregu miejscowości w Polsce. Mocno zaangażował się w „odtworzeniu” ziemi nowogardzkiej i goleniowskiej. W latach 1957 – 1959 był zastępcą kierownika Szkoły Podstawowej im T. Kościuszki w Nowogardzie, a później przez rok nauczycielem tej szkoły.
Stanisław Rzeszowski jako pierwszy po wojnie zwrócił uwagę na urodę drewnianych dzwonnic i wież kościołów pomorskich twierdząc, że obiekty te przypominają lub nawiązują pod względem konstrukcji do dawnych wież obronnych słowiańskich grodzisk. Założył Towarzystwo Miłośników Ziemi Nowogardzkiej.
W ukazanych 7 powielanych wydawnictwach „Novogardii”, jako redaktor, publikował legendy, przyczynki historyczne i uwagi z zakresu geografii, etnografii, a także życia gospodarczego.
Władze Nowogardu uhonorowały Stanisława Rzeszowskiego nazwą ulicy w centrum miasta.
Od 1953 roku był członkiem PTTK. W 1953 roku założył w Nowogardzie oddział PTKK, trzecią placówkę po Stargardzie i Szczecinie. W dwóch kadencjach był członkiem Zarządu Okręgu tej organizacji w Szczecinie oraz delegatem na centralny zjazd w Warszawie.
Od 1954 roku był powiatowym instruktorem geografii Powiatowego Ośrodka Dokształcenia Kadr Oświatowych (DKO).
Od 13 marca 1955 roku został wybrany na członka Zarządu Oddziału Powiatowego ZZNP w Nowogardzie.
W 1956 r. tworzy pierwszy w Polsce Szkolny Powiatowy Ośrodek Krajoznawczo-Turystyczny, którego członkowie przeprowadzali inwentaryzację obiektów i walorów krajoznawczych Nowogardu i okolic.
Przy współpracy z żoną utworzył też w 1956 roku Koło Młodzieży Ziemi Nowogardzkiej, a następnie w 1959 roku Koło Miłośników Pomorza Zachodniego przy Zarządzie Okręgu ZNP w Szczecinie.
W 1957 roku przypadała 150 rocznica walk o Nowogard, jakie przeprowadziła Polska Legia Północna maszerująca tą trasą w kierunku ziem polskich - zgodnie z planem Napoleona. Wówczas to Stanisław Rzeszowski przekonał władze regionu (powiatowe i miejskie i inne), iż na ratuszu należy umieścić tablicę pamiątkową poświęconą temu wydarzeniu.
Odbyła się też w sali ratusza uroczysta akademia, podczas której zabierali głos znani regionaliści, mówiąc o znaczeniu ziemi nowogardzkiej dla kultury Pomorza Zachodniego i o wadze wszelkich prac regionalnych, które w owym czasie nie były specjalnie doceniane, a nawet niektórzy twierdzili iż są szkodliwe, bo rozbijają jednolitą Polskę na regiony.
W latach 1955 – 1960 wydał 21 opracowań krajoznawczych, historycznych, geograficznych i etnograficznych o Pomorzu Zachodnim, ilustrowanych przez jego żonę.
W tych samych latach odbył studia zaoczne, zakończone uzyskaniem dyplomu magistra historii na Uniwersytecie Warszawskim. Tu obronił też pracę magisterską na temat "Łużyce w opinii polskiej w okresie od 1815-1945" z wynikiem bardzo dobrym. W czasie studiów trzykrotnie wybierano go przewodniczącym Rady Studenckiej wydziału, a następnie prezesem Komitetu Organizacyjnego Koła Absolwentów. Po ukończeniu studiów przystąpił do przewodu doktorskiego na tej samej uczelni.
Od 1959 roku był członkiem Zarządu Wojewódzkiego Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich oraz prezesem Komisji Twórczości Literackiej, Naukowej i Artystycznej przy Zarządzie Okręgu ZNP.
W 1960 roku zmarła jego żona. Przeniósł się wówczas do Szczecina. Zamieszkał w budynku przy ul. Poniatowskiego 43.
W 1960 roku rozpoczął nauczanie w Szkole Podstawowej nr 5 w Szczecinie, jedocześnie wykładając historię w szkolnictwie morskim. Z tego powodu widywany był często w mundurze marynarskim. Od listopada 1960 roku przez 1961 rok był Kierownikiem Biura Powiatowego Komitetu Koordynacyjnego Społecznego Funduszu Budowy Szkół w Gryfinie oraz kierownikiem Powiatowego Domu Kultury.
Był redaktorem kwartalnika "Gryfia" w Szczecinie oraz współzałożycielem Szczecińskiego Towarzystwa Kultury oraz Klubu „Odra - Wisła - Szprewa”, którego celem było ożywienie kontaktów z Łużyczanami i Czechami. Dzięki jego działaniom powstał Klub Przyjaciół Narodu Łużyckiego „Chociebuż - Szczecin” przy Kole Miłośników Pomorza Zachodniego w Zarządzie Okręgu Związku Nauczycielstwa Polskiego. Szczecin uhonorował Stanisława Rzeszowskiego notatką biograficzną w Encyklopedii Szczecina (tom II, str. 294).
Sam zwierzał się, że miał dwie pozornie wykluczające się pasje: do działalności literackiej, papierkowej i naukowej, oraz do czynnej pracy z młodzieżą. Udało mu się jednak połączyć owe sprzeczności poprzez wciągnięcie tutejszej młodzieży w krąg swoich zainteresowań.
Potrafił umiejętnie rozbudować pasje, ukierunkować aktywność pozaszkolną młodzieży. W Liceum Ekonomicznym szczepowym był także dyrektor a kilku innych nauczycieli też związało się z harcerstwem. Jego uczniowie wydawali własne czasopismo (finansowane z funduszy szkolnej spółdzielni), wtrącali się do spraw miasta, w sposób poważny interesowali się regionem, robiąc dobrą robotę popularyzatorską, a działalność internacjonalistyczną niektórzy do dzisiaj wyrażają w kontaktach z rówieśnikami zza Odry i znad Wełtawy.
Był jednym z niewielu ludzi w Polsce, którzy by tak dobrze jak on znali Łużyce i problematykę łużycką, będąc jednocześnie jej wybitnym propagatorem i orędownikiem autonomi Łużyc. Często tam jeździł, miał kontakty z działaczami łużyckimi, publikował swe materiały w czasopismach łużyckich, między innymi w organie Domowiny tygodniku Nowy Casnik (Nowy Zegar) ukazującym się w Chociebużu (Cottbus) w Niemczech. Woził tam młodzież i nauczycieli w celu nawiązania jak najlepszych stosunków pomiędzy Polską i tą niewielką zachowaną szczęśliwie grupą słowiańską. Zainteresowania miał dość różnorodne, ale zawsze ich celem jest poszerzenie horyzontów młodzieży o nowe bliskie nam problemy wiedzy.
Był osobą działającą na rzecz ochrony zabytków w województwie szczecińskim, był zdruzgotany aktami barbarzyństwa w stosunku do obiektów zabytkowych. Ostro krytykował akty wandalizmu, jakich dopuszczały się niektóre organy władz terenowych na Pomorzu Zachodnim.
W latach 60 - tych XX wieku nastąpił stopniowy rozwój sieci społecznych opiekunów zabytków (SOZ). W okresie od 28 lutego 1961 r. do 1 sierpnia 1962 r. Stanisław Rzeszowski został członkiem Okręgowej Komisji Opieki nad Zabytkami PTTK w Szczecinie. Funkcję przewodniczącego sprawował Władysław Niemierowski, zastępcy przewodniczącego Bolesław Czwójdziński, sekretarza Lubomira Madejska a drugiego członka Teresa Wesołowska. Bardzo ważny był sposób doboru kandydata na Społecznego Opiekuna Zabytków, który musiał być autorytetem dla lokalnej społeczności i osobą, z którą liczyły się władze terenowe.
W 1961 roku podpisał umowy autorskie na napisanie książek o dziejach Gryfic i 15 – leciu Nowogardu (1945-1960). W Gryfinie założył Koło Miłośników Ziemi Gryfińskiej - był również jego prezesem.
W 1965 r. zamieszkał na stałe w Gryfinie przy ul. Targowej. Związał się pracą w Liceum Ekonomicznym (później w Zespole Szkół Zawodowych) jako nauczyciel historii, bibliotekarz, reżyser zespołu teatralnego. Założył Szkolny Ośrodek Krajoznawczo-Turystyczny. Prowadził studia nad folklorem, ewidencjonował zabytki i pomniki przyrody.
Od pobytu w Gryfinie najczęściej zauważalny był w mundurze harcerskim. Działał w hufcu i ośrodku miejskim ZHP oraz prowadził szczep „Braterstwo Słowian” (drużyny: „Odra-Szprewa”, „Odra-Wełtawa” i „Odra-Wołga”). Kronika szczepu była jedną z najoryginalniejszych. Obok pamiątkowych zdjęć były tam rysunki, liczne wycinki z prasy (okolicznościowe notatki z „Głosu Szczecińskiego” i „7 Dni Tygodnia”) oraz obszerne reportaże i artykuły poświęcone Gryfinu i jego młodzieży. Stworzył przy Technikum Ekonomicznym w Gryfinie MKI (Młodzieżowy Krąg Instruktorski) noszący imię Aleksandra Omieczyńskiego.
Omieczyński był nauczycielem, harcerzem i ostatnim drużynowym szczecińskiej drużyny harcerskiej „Gryf”, a wcześniej drużynowym zuchów „Wiewiórki”. Wraz z harcerzami odwiedzał Gryfino. Prowadził tutaj lekcje dla dzieci polskich robotników.
Niemcy nazywali go „Wodzem Szczecińskich Polaków”. Omieczyński był przewodniczącym szczecińskich oddziałów Związku Polaków w Niemczech oraz Związku Polskich Robotników Rolnych. Reprezentował Polaków ze Szczecina i powiatu gryfińskiego na „I Kongresie Polaków w Niemczech”, który odbył się 6 marca 1938 w Berlinie. Zginął - przez ścięcie - w więzieniu przy dzisiejszej ulicy Kaszubskiej w Szczecinie 10 września 1941 r.
Regionaliści z MKI, członkowie Szczepu „Braterstwa Słowian” zbierali z pietyzmem wszystkie dokumenty i pamiątki o przedwojennych harcerzach, o dawnej Polonii, która tu żyła i działała w bardzo trudnych warunkach. Odnaleźli jednego z ocalałych członków Gryfa” - Mieczysława Iwana, który przeszedłszy przez obozy koncentracyjne powrócił po wyzwoleniu do Szczecina i pracował jako monter w jednej ze stoczni. Nawiązano także kontakty z żoną i dziećmi Omieczyńskiego.
Pisząc swoją opowieść z dziejów i walki Polaków w Szczecinie: „Pod znakiem Rodła”, chciał Stanisław Rzeszowski ocalić od zapomnienia wielu skromnych, a przecież niesłychanie odważnych i oddanych Polsce ludzi. To jego harcerze współdziałając z Gryfińskim Towarzystwem Kulturalno-Oświatowym (tworząc Koło Młodych Regionalistów), zbierali pamiątki po przedwojennych polskich harcerzach, kontynuowaćli poszukiwania, a także przejęli tradycje polskiego Harcerstwa w Niemczech. Znakiem szczepu była lilijka z Rodłem, a zawołanie brzmiało „Czuwaj. Rodło” - jak u harcerzy „Gryfa”.
Dzięki staraniom i wysiłkom Stanisława Rzeszowskiego w Bibliotece Powiatowej i Miejskiej w Gryfinie w latach 1966 - 1972 zorganizowano trzy wystawy książek i czasopism serbołużyckich. W latach 1965 - 1972 działał stworzony przez niego w kręgach szkolnych Ruch Młodych Miłośników Ziemi Ojczystej i Obrońców Łużyc, który wydawał okolicznościowe pocztówki o Łużycach zawierające deklaracje przyjaźni.
Następną inicjatywą, która miała przybliżyć Łużyczan mieszkańcom Gryfina i województwa szczecińskiego, była akcja "Trójliście" zainspirowana przez Stanisława Rzeszowskiego w ramach prac Związku Harcerstwa Polskiego.
Nazwa akcji nawiązywała do narodowego godła łużyckiego - trójlistnej lipy (autorstwa łużyckiej malarki i grafika Hanki Krawcec). Zasadniczym celem akcji miało być zbliżenie między młodzieżą polską i łużycką. St. Rzeszowski w pismach do komend hufców Związku Harcerstwa Polskiego zobowiązywał się do przesyłania materiałów dotyczących dziejów i współczesności Łużyc. Podsumowaniem akcji "Trójliścia" miał być quiz - "Co wiesz o Łużycach?" oraz konkurs na plakat o tematyce łużyckiej.
Dla zwycięzców zapewniano miejsca w wycieczce na Łużyce. Rzeszowski proponował ponadto swoim harcerskim partnerom pośrednictwo w organizowaniu obozowisk czy biwaków harcerskich dla młodych Polaków i Łużyczan. Kolejnym ogniwem w działaniach prołużyczan Rzeszowskiego był harcerski zespół teatralny z Gryfina mający w swym repertuarze program poetycki „Łużyce żyją”. Jednak od połowy lat siedemdziesiątych jego aktywność uległa pewnemu wyciszeniu na skutek działań służby bezpieczeństwa.
Z inicjatywy Stanisława Rzeszowskiego i harcerzy ze szczepu „Braterstwo Słowian” zostają nawiązane kontakty ze szkołą serbołużycką w Cottbus (Chociebuż). W 1965 roku odbyło się w Chociebużu pierwsze spotkanie z uczniami szkoły z tej miejscowości.
W 1967 roku odbyły się pierwsze zawody lekkoatletyczne uczennic z Gryfina i Chociebuża. Następowały wizyty uczniów z Chociebuża w Gryfinie i odwrotnie. W 1968 r. dołączyło do tych bezpośrednich kontaktów także Gimnazjum w Pradze.
Jednak wyjazd do Pragi na zawody nie odbył się z powodu kryzysu czechosłowackiego. Pierwsze trójstronne spotkanie młodzieży, głównie o charakterze sportowym i kulturalnym odbyło się w 1969 roku w Chociebużu, a następne w 1970 roku w Gryfinie, które wówczas nazwano „II Spotkaniem Młodzieży Narodów Zachodnio - Słowiańskich”. Później spotkania odbywały się ciągle corocznie, przemiennie w każdej z miejscowości przez 41 lat.
Stanisław Rzeszowski wydał „Słownik polsko - dolnołużycki' (1971) oraz rozpoczął też pracę nad słownikiem polsko - serbsko - łużyckim.
Raz w roku z honorariów za publikowane prace swej zmarłej żony, fundował pobyt w Szczecinie i w Warszawie uczniowi gimnazjum w Chociebużu.
W 1969 r. założył Ośrodek Wiedzy o Pomorzu Zachodnim i Ziemiach Połabskich, który wydawał materiały szkoleniowe dla kierowników wycieczek szkolnych i organizatorów turystyki.
W zawodowych szkołach gryfińskich prowadził liczne koła zainteresowań (turystyczne, teatralne, biblioteczne) oraz organizacje harcerskie. W Liceum Ekonomicznym redagowana była pod jego kierunkiem "Załoga". W maju 1969 roku był inicjatorem wydawania czasopisma Technikum i
Liceum Ekonomicznego w Gryfinie „Głos Ucznia”, z podtytułem „Przez książkę i prasę do wiedzy”.
Stanisław Rzeszowski zorganizował przy Klubie PSS „Odys” siedzibę Klubu Zainteresowań Twórczych i Działalności Kulturalnej „Regalica 67”, grupującego plastyków, muzyków, korzenioformistów, metaloplastyków i amatorów z innych dziedzin twórczości. Działał tu także Młodzieżowy Zespół
Twórczości Amatorskiej „Regalica 70”. W jego skład wchodzili uczniowie szkół średnich z Gryfina, posiadający uzdolnienia w dziedzinie twórczości literackiej, publicystycznej, muzycznej, plastycznej i fotograficznej oraz młodzi bibliofile i redaktorzy szkolnych gazetek.
Był inicjatorem Sejmików Rady Młodych Regionalistów z udziałem najwyższych władz wojewódzkich i powiatowych redaktorów czasopism, programów radiowych i telewizyjnych. Był także redaktorem biuletynu "Czyn tysiąclecia Ziemi Gryfińskiej".
Z inicjatywy Stanisława Rzeszowskiego w dniu 5 września 1970 roku Liceum Ogólnokształcące w Gryfinie otrzymało imię harcmistrza Aleksandra Omieczyńskiego - przedwojennego działacza polonijnego i harcerskiego, aktywisty Związku Polaków w Niemczech, prześladowanego za działalność polonijną.
Dla uczniów szkół organizował liczne wycieczki do Warszawy, odwiedzając m.in. groby harcerzy z „Szarych Szeregów” na Cmentarzu Powązkowskim.
Wiadomo było, że brał udział w powstaniu warszawskim, a jego brat Wacław w nim zginął. W 1972 roku zaprosił Liceum Ekonomicznego dwóch byłych powstańców warszawskich o pseudonimach Świst i Murzyn. Było to wielkie wydarzenie w życiu szkoły. Dzisiaj szkoła przy Łużyckiej nosi imię „Bohaterów Powstania Warszawskiego”. To zresztą dzięki m. in. niemu w Gryfinie ulicy Bohaterów Stalingradu przywrócono nazwę na Łużycka.
Działalność Stanisława Rzeszowskiego nie zawsze podobała się władzy ludowej. Był rozpracowywany w ramach Sprawy Operacyjnego Sprawdzenia kryptonim „Pedagog” zarejestrowanej przez KP MO w Gryfinie pod nr Sz 13925, od 19.01.1975 prowadzonej przez Wydział III KW MO w Szczecinie.
Podejrzany był o przynależność do nielegalnej organizacji młodzieżowej - „Ośrodek Wiedzy o Pomorzu Zachodnim i Ziemiach Połabskich”, w ramach którego krzewił wiedzę o historii Serbołużyczan. Twierdzono, że jest to działalność „wroga wobec NRD”. Po roku sprawę złożono jednak do archiwum wobec wykluczenia istnienia nielegalnej organizacji.
Za wybitne osiągnięcia w rozwoju kultury szczecińskiej został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi, Złotą Odznaką Honorową „Gryfa Pomorskiego", Medalem 1000-lecia Państwa Polskiego, Medalem X - lecia PRL i innymi odznaczeniami organizacji społecznych, w tym Złotą Odznaką PTTK (pierwsza grupa osób w 1956 r.) oraz nagrodą Prezydium WRN w 1970 roku.
W ostatniej opinii St. Wizytatora Kuratorium Oświaty w Szczecinie z 1975 roku zapisano, że „Osiąga bardzo dobre wyniki w pracy dydaktyczno – wychowawczej towarzyszącej udostępnianiu zbiorów biblioteki. Inicjuje i organizuje imprezy popularyzujące czytelnictwo. Kieruje aktywem młodzieży mobilizując do wielu prac społecznych na rzecz szkoły. Napisał książki popularno – naukowe związane z historią Pomorza Zachodniego.”
Zmarł 4 listopada 1985 w Gryfinie i tutaj został pochowany.
Dwudziestoletnia działalność Stanisława Rzeszowskiego na terenie Gryfina sprawiła, iż był on tutaj bardzo lubiany, popularny, powszechnie znany.
Absolwenci wspominali Go jako człowieka zawsze uśmiechniętego, pozytywnie nastawionego do wszystkich i wszystkiego, wytrwałego w pracy i dążeniach.
Toteż w pogrzebie Jego na gryfińskim cmentarzu wzięła udział tłumnie ludność miasta, a szczególnie młodzież i nauczycielstwo oraz harcerze. Stanisław Rzeszowski dobrze zasłużył się pomorskiej ziemi.
Jako nauczyciel w szkołach Nowogardu, Szczecina i Gryfina wychował setki młodzieży, wpajając w nią zamiłowanie do ziem położonych nad Odrą i Bałtykiem. Kto wyszedł spod ręki Stanisława Rzeszowskiego ma historię we krwi.
Znalazł swoje miejsce w szkolnej Izby Pamięci oraz w Towarzystwie Miłośników Historii Ziemi Gryfińskiej. Nic więc dziwnego, że tylu jego wychowanków starało się o nadanie jego imienia rondu w Gryfinie.
Stanisław Rzeszowski był autorem ponad czterystu artykułów, reportaży i folderów o Pomorzu Zachodnim oraz opowiadań, legend i wierszy historycznych dla młodzieży, zawartych w prasie krajowej i zagranicznej (serbołużyckiej - „Nowy Casnik”).
Najważniejsze wydawnictwa Stanisława Rzeszowskiego:
1) Wydawnictwa historyczne m. in.:
- „Wychowanek Długosza. Opowieść o Bogusławie X i dziejach Pomorza Zachodniego na przełomie XV i XVI w.”, Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1967 oraz Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1975,
- „Pod znakiem Rodła. Opowieść z dziejów i walk Polaków w Szczecinie w latach 1918-1939”, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1970,
- „Przeciw rycerzom Zakonu. Opowieść z Roku 1433”, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1978 oraz 1987,
- „W blasku Szczerbca”. Wiersze, [s.n.], Szczecin1972,
- „Trzeci portret Agnieszki”, Rocznik Nauczycielski, 1968, s. 98-106,
2) Legendy m.in. : O pięciogłowym smoku, Skarb rycerza o sześciu palcach, O skamieniałym chciwcu z Karska, O błędnym ogniku (w zbiorze „W krainie Gryfitów”).
3) Opracowania związane z historią Pomorza Zachodniego (40), m.in.:
- "Pomorze szczecińskie wczoraj i dziś: zarys podstawowych wiadomości o dziejach, współczesności i walorach krajoznawczych województwa szczecińskiego oraz poradnik bibliograficzny i informator turystyczny”, Zarząd Okręgu Związku Nauczycielstwa Polskiego w Szczecinie, 1965,
- "Szlakiem legend i opowieści ludowych: podania związane z miejscowościami położonymi na trasie turystycznej Dobra-Nowogard", Przewodnik metodyczny dla organizatorów wycieczek nauczycielskich po województwie szczecińskim”, Wydawnictwo Okręgowej Komisji Krajoznawczej PTTK, 1957,
- „Szlak narodowej walki i klechd polskiego ludu Pomorza”, Szczecin, [s.n.], 1971,
- „Zapomniane pomniki polskiej przeszłości Szczecina” (300 egz. ), WOST, 1970,
- „Tragizm dziejów ludu polskiego na Pomorzu Zachodnim”, Szczecin, [s.n.], 1969,
- „Od stycznia do maja: 99 dni walk o wyzwolenie Ziemi Szczecińskiej w 1945 r.”, Szczecin : [s.n.], 1969,
- „Szlak narodowej walki”, Ośrodek Wiedzy o Pomorzu Zachodnim i Ziemiach Połabskich, 1971, s. 14,
- „Znad Odry”, Ośrodek Wiedzy o Pomorzu Zachodnim i Ziemiach Połabskich, 1972,
- „Na szlaku 25 klechd ludowych”, Rada Młodych Regionalistów STK, Gryfino: [s.n.], 1969.
- „Z dziejów Pomorza”[s.n.] (https://viaf.org),
- „Bibliografia Pomorza Szczecińskiego”. Materiały Komisji Propagandy Młodych STK do użytku wewnętrznego w ogniwach RMR Szczecińskiego Towarzystwa Kultury, Szczecin : [s.n.], 1969.
4) Przewodniki i wydawnictwa regionalne (ok. 70), m.in.:
- „Nowogard i okolice”, Sport i Turystyka, 1961,s. 64, 1964, s.64,
- „Nowogard wczoraj, dziś i jutro”. Początki osadnictwa, dziesięć wieków historii, dzień dzisiejszy miasta nad jeziorem, wizja przyszłości. Z historii Kościoła Mariackiego, Tom 2, Wydawnictwo Zarządu Oddziału ZZNP, PTTK i Powiatowej Komisji Ochrony Zabytków, 1957,
- „Z dziejów Kościoła Mariackiego w Nowogardzie”. Tom 2, Wydawnictwo Zarządu Oddziału Związku Zawodowego Nauczycielstwa Polskiego, Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego i Powiatowej Komisji Ochrony Zabytków, 1957,
- „Z dziejów Nowogardu, Koło Miłośników Ziemi Nowogardzkiej”, Szczecin: Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, 1959,
- „Od A do Z o Ziemi Nowogardzkiej”, Nowogard: Zarząd Oddziału PTTK, 1956,
Od A do Z o ziemi nowogardzkiej. Cz. 1, A - 1956
Od A do Z o ziemi nowogardzkiej. Cz. 2, B - 1956
Od A do Z o ziemi nowogardzkiej. Cz. 3, C-J - 1956
- „Szlakiem Legii Północnej: trasa turystyczna dla wycieczek i obozów wędrownych”, Nowogard: Zarząd Oddziału Związku Zawodowego Nauczycielstwa Polskiego, 1956,
- „Na wschód od 15 południka”, Nowogard: Zarząd Oddziału PTTK, 1956,
- „Novogardia: pamiętnik legalny i nowych czasów Ziemi Nowogardzkiej i Goleniowa, poświęcony zagadnieniom archeologii, historii, sztuki, krajoznawstwa, urbanistyki, oświaty, czytelnictwa, ochrona zabytków i podróży”(współautor, współredaktor), Zarząd Oddziału ZZNP, PTTK i Powiatowa Komisja Ochrony Zabytków, Nowogard, 1956-1958,
- „Wiosna nowogardzka”, Wydawnictwo Zarządu Oddziału Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego i Szkolny Powiatowy Ośrodek Krajoznawczo-Turystyczny (SPOKT), 1956,
- „Rzeki regionu Nowogardzko-Dobrzańskiego”, Zarząd Oddziału PTTK ,1957,
- „Rzeźba powierzchni regionu Nowogardzko-Dobrzańskiego: położenie regionu, podział na podregiony, wzniesienia i wzgórza”, Zarząd Oddziału PTTK, 1957
- „Klimat, szata roślinna i świat zwierzęcy regionu Nowogardzko-Dobrzańskiego”, Zarząd Oddziału PTTK, 1957,
- „Bogactwa mineralne i gleby regionu Nowogardzko – Dobrzańskiego”[s.n.] (https://viaf.org),
- „Osiedla wiejskie regionu Nowogardzko-Dobrzańskiego”, Zarząd Oddziału PTTK , 1957,
- „Miasta regionu Nowogardzko-Dobrzańskiego”, Zarząd Oddziału PTTK, 1957,
- „Zagadnienia etniczne regionu nowogardzko-dobrzańskiego od początków osadnictwa do chwili obecnej”, Zarząd Oddziału PTTK , 1957,
- „Okres wojny napoleońskiej na ziemi nowogardzkiej” Szkolny Wojewódzki Ośrodek Krajoznawczo-Turystyczny (SWOKT) Szczecin, Szkolny Powiatowy Ośrodek Krajoznawczo-Turystyczny (SPOKT) Nowogard, Szczecin, 1957,
- „Dobra i okolice”, Sport i Turystyka, 1965,s. 68,
- „Goleniów i okolice”, Sport i Turystyka, 1966,s. 64,
- „Kamień Pomorski i okolice: informator dla wycieczek młodzieżowych, PTSM”, Wydawnictwo "Sport i Turystyka", 1969, s. 24,
- „Banie i Swobnica. Ziemia bańska”, Sport i Turystyka, 1965,
- „Ważniejsze momenty dziejów Gryfic”, miesięcznik Przegląd Zachodniopomorski, nr 3, Szczecin 1962, s. 19(21-39),
- „Z dziejów Gryfic - Ziemia Gryficka”, 1969, GTK w Gryficach, Szczecin; IZP, 1971,
- „Gryfia: biuletyn bezpieczeństwa krajoznawstwa i ochrony pomników polskiej przeszłości narodowego gryfa”, (współautor, współredaktor), wydawca nieznany, Szczecin, 1961-1964,
- „Wiedza o ziemi naszej” – Siódmy Głos Tygodnia,” nr 46, 1961,
- „Wiersze znad Odry i Sprewy”, Książnica Nadodrzańska, 1972,
- „Szkolne szlaki turystyczne w województwie szczecińskim”, Ośrodek Wiedzy o Pomorzu Zachodnim i Ziemiach Połabskich PTSM, 1970,
- „Rozwój nauczycielskiego ruchu regionalnego na ziemi szczecińskiej” – Biuletyn specjalny ZNP, Szczecin 1965,
- „Wspomnienia”. Władysław Narożyński, Książnica Nadodrzańska, 1970,
- „XX-lecie Związku Nauczycielstwa Polskiego na Pomorzu Zachodnim: 1945-1965”, Biuletyn specjalny, Zarząd Okręgu Związku Nauczycielstwa Polskiego, Szczecin, 1965
- Konferencja autorów opracowań krajoznawczych”, Szczecin, 1965.
5) Wydawnictwa o Gryfinie, m.in.:
- „Gryfino nad Regalicą”, Sport i Turystyka, 1965.
- „To co nam najbliższe”, Książnica Nadodrzańska, 1972,
- „Obiekty krajoznawcze Gryfina", Ośrodek Wiedzy o Pomorzu Zachodnim i Ziemiach Połabskich PTSM, Szczecin 1970,
- „Niektóre kierunki badań w zakresie architektury i urbanistyki historycznej na terenie starych dzielnic Gryfina”, Gryfia, 1961 Nr 3,
- „Światło, które nie zgaśnie”. Gryfińskie refleksje. Siódmy Głos Tygodnia, 1967 Nr 47 (498),
- „Bibliografia Ziemi Gryfińskiej”- Tom 1, Ośrodek Wiedzy o Pomorzu Zachodnim i Ziemiach Połabskich PTSM, 1970 oraz Książnica Nadodrzańska, Szczecin1970,
- „Harcerska Straż nad Odrą”. Materiały Komendy Ośrodka Związku Harcerstwa Polskiego dla szczepów, zespół, zastępów i młodzieżowych kręgów instruktorskich w Gryfinie, Komenda Ośrodka ZHP, Gryfino1969-1971,
- „Zabytki Gryfina”, Harcerska Straż nad Odrą, 1970 Nr 2,
- „Ostatni z załogi” (Aleksander Omieczyński) , Gryfino, 1971,
- „Załoga”, kwartalnik, Książnica Nadodrzańska, 1972
- "Artykuły w „Czynie tysiąclecia Ziemi Gryfińskiej", Biuletyn PKK SFBS poświęcony dawnym i nowym czasom krainy nad Odrą, Regalicą, Płonią i Tywą,
- „Tysiąc lat dziejów Ziemi Gryfińskiej”, Wydział Oświaty i Kultury Prezydium PRN, wydawnictwo powielaczowe.
6) Tomiki poezji z okresu Powstania Warszawskiego:
- „Na barykadach powstania”, Książnica Nadodrzańska, 1972,
- „Wiersze partyzanckie”, Książnica Nadodrzańska, 1972,
- „Polska podziemna”. Wybór wierszy partyzanckich powstańczych i więziennych, Książnica Nadodrzańska, 1972,
- „Poezja walki” - wybór wierszy partyzanckich powstańczych i więziennych, s.n., [S.I. 1972],
7) Reportaże i wiersze, m.in.:
- „Białe orły nad Odrą” (reportaż) - warszawski tygodnik "Młodzi idą" (1946).,
- „W cieniu orłów”(wiersz).
8) „Treny: Mojej Marzence”, Szczecin, Biblioteka Poetycka „Gryfii”.
Marzence Rzeszowskiej. O której mówią, że umarła, a która jest moim sercem.
9) Publikacje o Serbołużycach:
- „Nauczyciel łużycki, wychowawca i przewodnik swego narodu”, Głos Nauczycielski, Warszawa, 5 czerwca 1960 r., przedruk GZPT Gryfice, 1961,
- „Sprawy łużyckie”, Książnica Nadodrzańska, 1972
- „Słownik polsko-dolnołużycki”, Szczecin, [s.n.], 1971,
- „Rozwój przyjacielskich kontaktów między Szczecinem a serbołużyckimi ośrodkami w Chociebużu i Budziszynie 1966-1968”, Książnica Nadodrzańska, 1971,
- „Łużyczanom” (album fotografii), Szczecin, [s.n.], 1972,
10) Beletrystyka - Stanisław Rzeszowski „Grot”.
- „Reinkarnacje” powieść poświęcona przyjaciołom z Międzygórza i wspomnieniom jesieni 1947 roku. Maszynopis Międzygórze - Szczecin, styczeń 1965 r.
11) Artykuły i reportaże w prasie serbołużyckiej „Nowy Casnik”.
Źródła wybrane:
- Czesław Piskorski „Stanisław Rzeszowski - regionalista i krajoznawca z Gryfina”, Jantarowe Szlaki, 1981 nr 2,
- Czesław Piskorski „Stanisław Rzeszowski”, Jantarowe Szlaki, 1986 nr 3,
- Zbigniew Chomicz „Regionaliści”, Motywy, 1971 r. nr 28 (654),
- Artykuł „Stanisław Rzeszowski”, miesięcznik społeczno - kulturalny „Spojrzenia” - Szczecin, wrzesień 1971 r. nr 9, str. 27.
- Pismo Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków - Wiadomości konserwatorskie nr 33/2013.
- https://search.worldcat.org
- https://viaf.org
- Materiały TMHZG.
Zebrał i opracował
Andrzej Urbański
Akcja społeczna: zbierania funduszy na renowację pomnika Stanisława Rzeszowskiego
Inne informacje
Dla inwestorów
Sprawy społeczne
Transport publiczny
Wydarzenia cykliczne
Podatki i opłaty
Odwiedź w Gryfinie
Dla mieszkańców
