19. Bank danych w gminie

19.1.   Zasady tworzenia i funkcjonowania banku danych

Celem głównym założenia banku danych o mieście i gminie Gryfino jest poprawienie stanu wiedzy władz gminnych o posiadanych zasobach, a co za tym idzie bardziej sprawne zarządzanie nimi.

Pod pojęciem banku danych należy rozumieć nie jedną komputerową bazę danych, lecz kilka odrębnych, niezależnych, tematycznych baz. Takie podejście spowodowane jest następującymi problemami

  • brak jednolitego dla wszystkich baz systemu identyfikacji obszaru zbierania danych - jednym z rozwiązań może być stosowanie numerów statystycznych miejscowości GUS, jednak ten system nie jest powszechnie stosowany. Przykładem obrazującym problem może być funkcjonowanie takich samych nazw kilku miejscowości na określonym terenie np. w województwie zachodniopomorskim znajdują się miejscowości o nazwie Bielice -2, Boguszyce -2, Brzozowo -2, Buk -2, Błotno -2, Chlebowo -2, Dobropole -5, Dolice -2, Długie -2 itd.
  • brak rozpowszechnienia ujednoliconego systemu nazw miejscowości. Wykaz miejscowości ogłoszony w dokumentach oficjalnych jeszcze nie funkcjonuje we wszystkich instytucjach. Przykładem niech będzie nazwa miejscowość Żórawki, która w różnych dokumentach, bazach danych i mapach (a więc dokumentach oficjalnych, administracyjnych) funkcjonuje również jako m.in. Żórawki.
  • brak kontroli nad wprowadzaniem danych. Przykładem jest Nowe Czarnowo. Jej nazwę można spotkać jako: N. Czarnowo, Nowe Czarnowo. Dane w bazach dotyczą tej samej miejscowości, a dla programu komputerowego są to dwie różne miejscowości. Podobnie jak „Nowe Czarnowo” i „ Nowe Czarnowo” są różnymi miejscowościami dla programu komputerowego (odstęp przed nazwą miejscowości)

Dlatego od strony praktycznej najlepszym rozwiązaniem jest utworzenie banku danych składającego się z szeregu niezależnych cząstkowych baz tematycznych.

Dane w Banku Danych dzielą się na dwie grupy główne:

  • dane przestrzenne - prezentowane w postaci map np. w programie MapInfo lub FMapa,
  • dane tabelaryczne - statystyczne i opisowe - opisujące przestrzeń przy pomocy danych w tabelach, bazach i za pomocą opisów tekstowych

Bank Danych w części przestrzennej powinien zawierać mapy zasadnicze (wysokościowe) oraz ewidencyjne (z układem działek gruntowych) gruntów będących na terenie gminy. Mapy papierowe mogą zostać zeskanowane, skalibrowane i zapisane np. w formacie programu MapInfo lub FMapa. Programy te pozwalają na prowadzenie ewidencji elementów znajdujących się w przestrzeni (budynki, infrastruktura techniczna, parki, zabytki, wody, itp), przedstawienie ich położenia na podkładach mapowych i wydruk w dowolnej skali.

Natomiast część tabelaryczna powinna składać się z szeroko rozumianych danych charakteryzujących gminę. Do najważniejszych grup, czy też baz cząstkowych, należy zaliczyć: dane statystyczne, ewidencja gruntów, dane gospodarcze, dane ludnościowe, inwentaryzacja zasobów, dane rolnicze, dane turystyczne, inne.

Praktycznie nie da się jednoznacznie określić granicy pomiędzy wyżej wymienionymi grupami, gdyż dane zawarte we wszystkich bazach będą się wzajemnie uzupełniały.

I tak np. inwentaryzacja zasobów przedstawiona na mapach w formie graficznej bez części opisowej będzie po prostu niekompletna.

Drugi podział zbieranych w banku danych informacji jest następujący:

  • dane opisujące elementy nie ulegające szybkim przemianom, a więc te których nie trzeba zbyt często aktualizować (rzeźba terenu, powierzchnia gruntów w klasach bonitacyjnych, struktura użytkowania, utrudnienia w mechanicznej uprawie roli itp)
  • dane opisujące elementy zmienne czyli takie, których stan można uchwycić na dany dzień, a które mogą ulegać w każdej chwili zmianie (np. wszystkie dane dotyczące własności gruntów, ilości i struktury mieszkańców itp.).

Dane zawarte w banku informacji będą należeć zarówno do pierwszej jak i drugiej kategorii. Dlatego wartość banku będzie w dużym stopniu zależała od wypracowania systemu uaktualniania zawartych w nim danych. Jest kilka możliwych rozwiązań. Pierwszym z nich, i zarazem najmniej pracochłonnym jest wejście we współpracę z jednostkami zbierającymi interesujące nas dane np. zajmującymi się ewidencją gruntów leżących na terenie objętych bankiem danych, rejestrujących ruch ludności, itd. Innym rozwiązaniem jest powołanie specjalnej komórki (może być jednosobowa) do prowadzenie i uaktualniania bazy danych poprzez prowadzenie własnych rejestrów przy pomocy programów komputerowych np. rejestr gruntów gminy, rejestr mieszkańców itd. Wiele danych potrzebnych do utworzenia dobrego banku danych już znajduje się w instytucjach administracji terenowej (Urząd Gminy). Przykładem takim może być baza zawierająca informacje o podmiotach gospodarczych działających na terenie gminy. W każdym z nich znajduje się rejestr działalności gospodarczej. Wystarczy jedynie wpisać je do komputera, a jeżeli znajdują się one już w komputerze wystarczy je jedynie odpowiednio wykorzystać.

Kolejnym podziałem zgromadzonych informacji jest okres których one dotyczą. I tak dane zawarte w banku mogą być aktualne lub z lat ubiegłych. Dzięki temu możliwe będzie analizowanie tendencji kształtowania się poszczególnych wskaźników.

Przykładowym systemem ewidencji gruntów może być program komputerowy - Mikrokomputerowy System Ewidencji Gruntów (MSEG).

Dużym atutem programu MSEG jest to, iż jest on dość rozpowszechniony i używany do prowadzenia ewidencji gruntów w wielu Starostwach Powiatowych (byłych Urzędach Rejonowych). Po przeanalizowaniu programu stwierdzono, że jest on wystarczający do pracy na poziomie Starostwa  Powiatowego lub Urzędu Gminy. Istnieje możliwość zakupu programu w wersji do przeglądania i wydruku danych zawartych w bazie otrzymywanej i aktualizowanej w Starostwie Powiatowym. Jednakże do opracowań szerszych - studialnych, program ten jest niewystarczający. Podstawowym niedogodnością programu, z punktu widzenia tworzonego opracowania, jest prowadzenie ewidencji na poziomie obrębu geodezyjnego i brak powiązań danych pomiędzy poszczególnymi obrębami - dane te nie widzą się. Stąd niemożliwością jest uzyskanie informacji na temat stanu posiadania gruntów poszczególnych osób czy instytucji w całej gminie (a nie tylko obrębie) oraz ich analizę. Program oddaje tylko informację ogólną, natomiast po dane szczegółowe należy sięgać kolejno do poszczególnych obrębów. Jest to rozwiązanie bardzo uciążliwe. Ponadto program nie posiada możliwości eksportu danych w innym formacie bazy danych lub arkusza kalkulacyjnego (np. *.dbf, *.db, *.mdb, *.wk1 *.wk2, *.wq1, *.xls itp), aby umożliwić analizę danych w programach zewnętrznych. Można zakupić dodatkowy moduł wyprowadzający dane do zbioru tekstowego. Jednak forma ta jest zbyt uciążliwa aby mogła zostać wykorzystywana. Należy jednak zaznaczyć, że do prowadzenia banku informacji o posiadanych zasobach gruntowych jest on wystarczający.

Organizacyjnie utworzenie banku danych o gminie wiąże się z powołaniem przy urzędzie gminy komórki odpowiedzialnej za założenie i prowadzenie banku danych. Celowe wydaje się zatrudnienie kompetentnej osoby, która będzie w stanie poradzić sobie z problemami natury informatycznej, a jednocześnie na tyle obrotnej, by była w stanie uzyskać potrzebne informacje z innych źródeł.

Przykładowy układ Banku Danych prezentowany jest na załączonych schematach. Poniżej przedstawiono charakterystykę przykładowych zasobów Banku Danych.

19.2.  Charakterystyka informacji

Źródłami informacji do utworzenia banku danych dla gminy powinny być, poza własnymi opracowaniami, również dane z instytucji z terenu województwa i gmin ościennych. Do ważniejszych z nich należy zaliczyć Urząd Miasta i Gminy, Urząd Wojewódzki, AWRSP O/T, Urząd Statystyczny, Wojewódzki i Powiatowy Ośrodek Dokumentacji Geodezyjno-Kartograficznej, Starostwo Powiatowe, Wojewódzki i Powiatowy Urząd Pracy, Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych, Agencja Lasów Państwowych, Wojewódzkie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych, Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Puławy.

Bank danych powinien składać się z kilku odrębnych zbiorów zawierających specyficzne dane, zapisanych w różnych formatach. Wybór formatu zapisu danych determinuje możliwość wykonania różnorodnych analiz posiadanych zasobów lub brak takiej konieczności. Dane mogą być zapisane w formacie arkusza kalkulacyjnego (m.in. ewidencja gruntów, gospodarstwa osadnicze, dane o ludności, infrastruktura techniczna, charakterystyka turystyczna miejscowości itd). Arkusz kalkulacyjny daje dodatkową możliwość eksportu danych w wielu formatach innych programów np. typu baza danych. Dane dotyczące charakterystyki budynków i budowli w inwentaryzowanych i analizowanych ośrodkach rolnych mogą zostać zapisane w formacie edytora tekstu. Do zapisu danych przestrzennych można użyć formatu programu MapInfo lub FMapa - np. inwentaryzacja ośrodków rolnych AWRSP O/T, wytyczne konserwatora zabytków dotyczące analizowanego obszaru. Natomiast dane opisowe do danych przestrzennych powinny być zapisane w formacie edytora tekstów.

Dane przestrzenne powinny zawierać mapy zasadnicze oraz ewidencyjne. Na mapach zasadniczych należy umieścić m.in. dane z inwentaryzacji obiektów znajdujących się w Gospodarstwach Skarbu Państwa oraz dane zawarte w opracowanych dla Gminy studiach i projektach. Przykładowymi danymi mogą być ewidencje:

  • zabytkowych obiektów i zespołów architektury;
  • zabytkowych parków i cmentarzy;
  • stanowisk archeologicznych;
  • stref ochrony konserwatorskiej
  • pomników przyrody

Zgromadzone w trakcie tworzenia Banku Danych dane tabelaryczne mogą obejmować: ogólne informacje o gminie i regionie, rozmieszczenie sieci osadniczej i jej wyposażenie w infrastrukturę techniczną, ewidencję gruntów (struktura jakościowa i własnościowa), inwentaryzację zasobów znajdujących się w Gospodarstwach Rolnych Skarbu Państwa na terenie gminy, strukturę wiekową ludności w/g płci (bez wyróżniania płci wśród dzieci i młodzieży), strukturę zatrudnienia ludności, waloryzację turystyczną.

Dane charakteryzujące gminę i region

Przykładowy format zapisu - arkusz kalkulacyjny. Dane z kilku lat. Główne źródło informacji - WUS. Dane dla miast oraz gmin sąsiadujących powinny obejmować następujące zagadnienia:

  • skup najważniejszych produktów rolnych
  • zamieszkane zasoby mieszkaniowe
  • użytkowanie gruntów w gospodarstwach indywidualnych wg granic administracyjnych
  • użytkowanie gruntów w gospodarstwach indywidualnych wg siedziby użytkownika
  • indywidualne gospodarstwa rolne
  • powierzchnia zasiewów w gospodarstwach indywidualnych
  • plony zbóż i ziemniaków w gospodarce nieuspołecznionej
  • zbiory zbóż i ziemniaków w gospodarstwach indywidualnych
  • zwierzęta gospodarskie w gospodarce nieuspołecznionej
  • zwierzęta gospodarskie w gospodarce nieuspołecznionej na 100 ha powierzchni
  • mieszkania, izby i powierzchnia użytkowa mieszkań oddanych do użytku w gospodarce narodowej
  • zasoby mieszkaniowe spółdzielni mieszkaniowych
  • szkolnictwo zawodowe ogółem
  • szkolnictwo zawodowe w tym dla niepracujących
  • ogrzewnictwo
  • wodociągi i kanalizacja
  • sieć i sprzedaż w handlu rynkowym detalicznym
  • przeciętne zatrudnienie pracowników podstawowych i placówki usługowe w usługach bytowych
  • zakłady i pracujący w rzemiośle prywatnym
  • uczniowie zatrudnieni w rzemiośle prywatnym
  • placówki pocztowo-telekomunikacyjne oraz abonenci telefoniczni, radiowi i telewizyjni
  • ludność w wieku przeprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym
  • użytkowanie gruntów administracyjnych
  • podział administracyjny i ludność
  • ruch naturalny ludności
  • migracje ludności
  • pracujący w gospodarce narodowej
  • szkoły podstawowe
  • gimnazja
  • licea ogólnokształcące
Dane charakteryzujące rolniczą przestrzeń produkcyjną

Dane ogólne

Przykładowy format zapisu - arkusz kalkulacyjny. Dane dla wszystkich obrębów geodezyjnych zawierać powinny następujące informacje:

  • liczba stałych mieszkańców
  • procent ludności utrzymującej się z rolnictwa
  • typ obrębu według charakteru wyposażenia w infrastrukturę społeczno-produkcyjną
  • dominujący charakter rzeźby terenu
  • szczególne walory krajobrazowe
  • dominujący typ zabudowy
  • ocena gospodarki wodą pitną
  • lokalizacja ośrodków produkcyjno-gospodarczych gospodarstw uspołecznionych
  • lokalizacja ferm o bezściołowej technologii chowu zwierząt
  • położenie obrębu w rejonie intensywnego rozwoju rolnictwa
  • utrudnienia w mechanicznej uprawie gleby
  • ocena gleby w zakresie potrzeb hydromelioracyjnych
  • występowanie gleb nawadnianych
  • średni procent gruntów ornych zagrożonych powodzią
  • powierzchnia gruntów odłogowanych lub niezagospodarowanych [ha]
  • powierzchnia gruntów wymagających rekultywacji [ha]
  • przyczyny degradacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej
  • położenie obrębu w rejonie ekologicznego zagrożenia
  • liczba gospodarstw indywidualnych 0,5 ÷ 1,99 ha; 2,0 ÷ 10,0 ha; powyżej 10,0 ha
  • kierunki trwałego zagospodarowania gruntów byłego PFZ do 1990 r
  • dominujący układ sieci dróg transportu rolniczego
  • ocena stanu dróg transportu rolniczego
  • główne przyczyny złego stanu dróg rolniczych
  • dominujące typy układów działek
  • procent aktualnej liczby działek powstałych do 1945 r.
  • procent aktualnej liczby działek powstałych w latach 1945-1968
  • ocena optymalności istniejących układów działek w miejscowych warunkach przestrzenno-gospodarczych
  • prace urządzenioworolne wykonane dotychczas w obrębie
  • potrzeba scalenia gruntów gospodarstw indywidualnych
  • główne przyczyny potrzeby scalenia gruntów gospodarstw indywidualnych
  • potrzeba scalenia gruntów gospodarstw państwowych i uspołecznionych
  • główne przyczyny potrzeby scalenia gruntów
  • występowanie trwałych elementów terenowych ograniczających możliwości zmiany układu działek
  • powierzchnia obrębu; gruntów ornych; powierzchnia sadów; użytków zielonych; gruntów pod lasami i zadrzewieniami; gruntów pod wodami; rowów; terenów komunikacyjnych; dróg; terenów osiedlowych; nieużytków; AWRSP; lasów i innych gruntów resortu leśnictwa; innych państwowych i społecznych gospodarstw rolnych; gruntów państwowych i społecznych w miastach; Spółdzielni; kółek rolniczych; indywidualnych gospodarstw rolnych i leśnych; innych gruntów indywidualnych; ogródków działkowych; wspólnot gruntowych; państwowych wód i rowów; dróg publicznych i innych dróg będących w powszechnym korzystaniu; innych terenów komunikacyjnych, kolejowych itp,
  • szacunkowa liczba działek ewidencyjnych ogółem w obrębie; AWRSP; pozostałych gospodarstw; gospodarstw indywidualnych;

Bieżąca ewidencja gruntów

Przykładowy format zapisu - arkusz kalkulacyjny. Dane dla wszystkich obrębów geodezyjnych powinny zawierać następujące informacje o powierzchni:

  • strukturalne (ogółem, grunty orne, sady, łąki, pastwiska, lasy, zadrzewienia, wody stojące, wody płynące, rowy, kopalnie, drogi, tereny komunikacyjne, zabudowane i niezabudowane, zieleń, osiedla, różne, nieużytki i pozostałe)
  • własnościowe (jednostki dla których organem założycielskim jest MRiGŻ lub Wojewoda, lasy państwowe, inne państwowe, grunty państwowe przekazane w zarząd lub w użytkowanie, grunty państwowe przekazane w wieczyste użytkowanie, grunty państwowe będące w dyspozycji terenowych organów administracji państwowej przeznaczone na cele zabudowy; inne państwowe i społeczne grunty nie będące gospodarstwami rolnymi, Spółdzielnie, kółka rolnicze, indywidualne gospodarstwa rolnicze i leśne, inne grunty, ogródki działkowe, wspólnoty gruntowe, państwowe rowy, drogi publiczne i inne będące w powszechnym użytkowaniu, inne tereny komunikacyjne, kolejowe itd)

Grunty planowane do przeznaczenia pod gospodarstwa osadnicze

Przykładowy format zapisu - arkusz kalkulacyjny. Dane dla wszystkich planowanych gospodarstw osadniczych z rozbiciem na poszczególne działki.

Dane charakteryzujące położenie i infrastrukturę

Wykaz i charakterystyka budynków i budowli w ośrodkach rolnych AWRSP 

Przykładowy format zapisu - program MapInfo (mapy) oraz edytor tekstu (dane opisowe).

Wytyczne konserwatora zabytków dotyczące zabytków architektury oraz stref chronionych

Przykładowy format zapisu - program MapInfo (mapy) oraz edytor tekstu (dane opisowe).

Rozmieszczenie sieci osadniczej i jej wyposażenie w infrastrukturę

Przykładowy format zapisu - arkusz kalkulacyjny. Dane dla wszystkich miejscowości, podzielonych na grupy w zależności od liczby mieszkańców:

  • do 50 mieszkańców
  • 50-100 mieszkańców
  • 100-150 mieszkańców
  • 150-200 mieszkańców
  • 200-250 mieszkańców
  • 250-300 mieszkańców
  • 300-400 mieszkańców
  • 400 i więcej mieszkańców

Dane dotyczące wyposażenia w infrastrukturę społeczną - szkoły, ośrodki zdrowia, świetlice, kościoły, poczty jak również w infrastrukturę techniczną - wodociągi, kanalizacja, gaz ziemny, gaz przewodowy.

Układ przestrzenny miejscowości i waloryzacja turystyczna

Przykładowy format zapisu – edytor tekstu. Dane dla wszystkich miejscowości powinny obejmować:

  • nazwę źródłową, pochodzenie i rodzaj osady
  • charakter i układ przestrzenny osady
  • architektura i typy architektoniczne
  • krajobraz historyczny
  • zieleń
  • układ hydrotechniczny
  • obiekty podlegające ochronie

Dane charakteryzujące ludność

Struktura wiekowa

Przykładowy format zapisu - arkusz kalkulacyjny. Dane z kilku lat dla poszczególnych miejscowości uwzględniające przedziały wiekowe:

  • dzieci i młodzież - 0-2, 3-6, 7-14, 15-17
  • dorośli - mężczyźni 18-64, powyżej 65 lat oraz kobiety 18-64, powyżej 65 lat

Struktura zatrudnienia

Przykładowy format zapisu - arkusz kalkulacyjny. Dane dla poszczególnych miejscowości dotyczące zatrudnienia w poszczególnych gałęziach:

  • przemysł,
  • budownictwo,
  • leśnictwo,
  • transport,
  • handel,
  • oświata,
  • służba zdrowia,
  • administracja

Zatrudnienie w rolnictwie

Przykładowy format zapisu - arkusz kalkulacyjny. Dane z lat kilku lat dla poszczególnych miejscowości – powinny dotyczyć:

  • pracujących wyłącznie w rolnictwie,
  • pracujących w rolnictwie i dodatkowo poza gospodarstwem
  • pracujących wyłącznie poza rolnictwem.